عمل‌آوری غلات
روش‌های عمل‌آوری غلات در تکنولوژی مواد خوراکی صنعت دام و طیور، به‌منظور افزایش کارایی تغذیه‌ای و بهبود فرآیند هضم و جذب در دام‌ها و نشخوارکنندگان طراحی و به‌کار گرفته می‌شوند. این فرآیندها شامل تغییرات متنوع فیزیکی و شیمیایی در بافت‌های غلات هستند که با هدف دستیابی به حداکثر ضریب هضمی انجام می‌پذیرند. به‌کارگیری این روش‌ها می‌تواند به کاهش اندازه ذرات، تغییر ساختار نشاسته، افزایش در دسترس بودن مواد مغذی و تسهیل در فرآیند هضم کمک کند.
در این روش‌ها، هدف اصلی بهبود کیفیت خوراک و تبدیل آن به فرمی است که به‌راحتی قابل هضم و جذب باشد، بدون اینکه تغییرات ایجاد شده منجر به اختلال در جریان طبیعی هضم شود. این فرآیندها به خصوص برای دام‌های پرورشی که به دلیل نیازهای تغذیه‌ای بالا و شرایط خاص نگهداری، به رژیم‌های غذایی خاص و فرآوری‌شده وابسته هستند، حیاتی‌اند.
با توجه به پیشرفت‌های اخیر در علم تغذیه و تکنولوژی مواد خوراکی، روش‌های عمل‌آوری متنوع و پیچیده‌تری مورد استفاده قرار گرفته‌اند که هر یک به نوعی به بهینه‌سازی فرمولاسیون‌های غذایی و دستیابی به نتایج بهتر در تغذیه دام کمک می‌کنند. این اقدامات، ضمن افزایش اثربخشی غذایی، به کاهش هدررفت مواد خوراکی و بهبود سلامت کلی دام‌ها نیز می‌انجامند.
اهداف عمل‌آوری غلات
– کاهش هزینه حمل و نقل: با کوچک‌سازی و بهبود بافت غلات، حمل و نقل آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌شود.
– افزایش خوش‌خوراکی: تغییرات اعمال شده بر روی غلات باعث جذابیت بیشتر آن‌ها برای دام می‌شود.
– افزایش قابلیت هضم: برخی از روش‌های عمل‌آوری می‌توانند بازده غذایی را بین 5 تا 15 درصد یا بیشتر افزایش دهند.
ضرورت عمل‌آوری
– تفاوت در جثه دام‌ها: دام‌های کوچک ممکن است در عبور دانه‌های درسته از شکمبه مشکل داشته باشند، در حالی که نشخوارکنندگان بزرگ‌تر به راحتی از این مرحله عبور می‌کنند.
روش‌های عمل‌آوری غلات
- عمل‌آوری سرد:
– آسیاب کردن (Grinding): کاهش اندازه ذرات غلات.
– شکستن: تکه تکه کردن دانه‌های بزرگ‌تر.
– پلت در حرارت معمولی (Pelleting): تبدیل غلات به فرم‌های کوچکتر و مدیریت‌پذیرتر.
– اضافه کردن اسیدهای آلی یا قلیایی: بهبود فرآیند هضم و جذب.
– غلتک زدن: فشرده‌سازی دانه‌ها بدون افزایش دما.
- عمل‌آوری گرم:
– غلتک زدن با بخار کوتاه مدت (Steam Rolling)
– غلتک زدن با بخار دراز مدت (Steam Flaking)
غلتک زدن یا بخار توام با فشار Rvessure Flaking
برشته کردن Roasting
پولکی کردن Extruding
منبسط کردن Popping
منفجر کردن Exploding
عمل آوری با میکروویو micronizing
آسیاب و غلتک زدن: روش‌هایی برای بهبود خوراک دام و طیور
آسیاب و غلتک زدن دو روش مهم در تکنولوژی تغذیه دام هستند که برای بهبود دسترسی و هضم مواد غذایی توسط دام‌ها استفاده می‌شوند. در ادامه به توضیح هر یک از این دو روش پرداخته می‌شود:
- آسیاب‌کردن
آسیاب کردن به کاهش اندازه ذرات غذا از طریق دستگاهی موسوم به آسیاب اشاره دارد. این فرآیند به دو شکل عمده انجام می‌گیرد:
آسیاب چکشی (Hammer Mill): در این دستگاه، مواد از طریق یک الکتروموتور به درون محفظه آسیاب وارد شده و توسط چکش‌ها خرد می‌شوند. مزایای آسیاب چکشی شامل مقاومت بالا در برابر خرابی حتی در صورت خالی بودن، مقاومت در برابر مواد خارجی، و عمر مفید بالا می‌باشد. با این حال، این نوع آسیاب‌ها معمولاً به موتورهای سه فاز با قدرت بالا نیاز دارند.
آسیاب سنگی (Burr Mill): این نوع آسیاب با استفاده از دو صفحه سنگی که فاصله بین آن‌ها قابل تنظیم است، ذرات را خرد می‌کند. این آسیاب‌ها گرما تولید می‌کنند و هزینه نگهداری آن‌ها نسبت به آسیاب‌های چکشی بالاتر است.
- غلتک زدن
در این روش، مواد بین دو غلتک قرار می‌گیرند که در خلاف جهت یکدیگر حرکت می‌کنند. این فشار باعث خرد شدن دانه‌ها می‌شود. اندازه ذرات خرد شده به فاصله بین دو غلتک بستگی دارد. استفاده از خنک‌کننده‌ها می‌تواند از افزایش دمای زیاد مواد جلوگیری کند.
کاربردهای مختلف برای دام و طیور:
خوک‌ها: آسیاب کردن ذرات به صورت ریز تا متوسط.
گوسفندان: به جز برای سورگوم، نیازی به آسیاب کردن ندارد.
گاوهای گوشتی: درجه آسیاب کردن بستگی به نسبت علوفه به ذرت در جیره دارد.
گاوهای شیری: ذرات نباید خیلی ریز باشند تا از کاهش چربی شیر جلوگیری شود.
طیور: در صورت عدم دسترسی به سنگریزه، آسیاب شدن ذرات الزامی است، ولی نباید بیش از حد آسیاب شوند تا از مشکلات دستگاه گوارشی جلوگیری شود.
این روش‌ها به تغذیه دام و طیور کمک می‌کنند تا مواد غذایی به طور کاملتری هضم و جذب شوند، به این ترتیب افزایش کارایی و سلامت دام تضمین می‌شود.
پلت کردن: فرآیند و کاربردها
پلت کردن یکی از روش‌های مهم در تولید خوراک دام است که برای بهبود کیفیت خوراک و کاهش مشکلات ناشی از مصرف مواد آردی آسیاب شده توسعه یافته است. این فرآیند شامل تبدیل مواد خوراکی به دانه‌های فشرده و یکنواخت می‌شود که مزایا و معایب خاص خود را دارد.
نحوه کار دستگاه پلت‌زنی
در دستگاه پلت‌زنی، مواد خوراکی به صورت پودر درون استوانه‌ای ریخته می‌شود و با استفاده از یک پخش‌کن، به دیواره‌های سیلندر توزیع می‌شود. سپس، این مواد تحت فشار و حرارت قرار گرفته و از طریق صافی‌ها به شکل پلت فشرده و بریده می‌شوند.
خواص عمومی پلت کردن
پلت کردن مزایای متعددی دارد:
کاهش گرد و غبار: به ویژه مهم برای سلامتی تنفسی دام‌ها.
کاهش هدررفت: در حمل و نقل و دورریز خوراک کمتری اتفاق می‌افتد.
بهبود تغذیه: پلت‌ها باعث کاهش مصرف انتخابی و افزایش مصرف خوراک کلی دام می‌شوند.
کاهش فضای نگهداری: پلت‌ها فضای کمتری نسبت به خوراک فله‌ای اشغال می‌کنند.
معایب پلت کردن
با وجود مزایا، چالش‌هایی نیز وجود دارد:
هزینه بالا: تجهیزات و عملیات پلت کردن می‌تواند هزینه‌بر باشد.
محدودیت‌های مواد خوراکی: جیره‌های با محتوای بالای چربی و الیاف خام دشوارتر پلت می‌شوند.
کیفیت متغیر: در صورتی که فرآیند به درستی اجرا نشود، کیفیت پلت‌ها ممکن است پایین باشد.
کاربرد پلت‌ها در خوراک دام و طیور
طیور و خوک‌ها: مصرف خوراک پلت شده در این دام‌ها باعث افزایش سرعت رشد و بازده غذایی می‌شود.
گاوهای شیری: استفاده از پلت‌ها توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند باعث کاهش استات در شکمبه و در نتیجه کاهش چربی شیر شود.
طیور: خوراک پلت شده معمولاً به شک نباید زیاد آسیاب شود چون باعث مشکلاتی مری در طیور و همچنین محتویات آبکی در معده طیور می گردد
روش‌های عمل‌آوری حرارتی غلات در صنعت خوراک دام و طیور
روش‌های عمل‌آوری حرارتی غلات متنوعی وجود دارند که به بهبود قابلیت هضم و خوش‌خوراکی غلات کمک می‌کنند. این روش‌ها با استفاده از حرارت و فشار، تغییرات فیزیکی و شیمیایی در دانه‌ها ایجاد می‌کنند که به افزایش کارایی تغذیه‌ای و فرآوری آن‌ها منجر می‌شود.
- غلتک زدن کوتاه مدت با بخار
در این روش، غلات خشک شده به مدت کوتاهی در معرض بخار قرار می‌گیرند، که این امر باعث افزایش اندکی در رطوبت دانه‌ها شده و تغییرات کمتری در نشاسته ایجاد می‌کند. این روش می‌تواند باعث بهبود شکل فیزیکی برخی از دانه‌ها شود.
- غلتک زدن با بخار دراز مدت
در این فرایند، غلات برای مدت زمانی طولانی‌تر (15 تا 30 دقیقه) در معرض بخار قرار می‌گیرند، که نتیجه آن تولید محصولات پولک مانند و نازک است. این فرآیند باعث می‌شود که نشاسته‌ها به شکل ژلاتینی درآمده و قابل هضم‌تر شوند.
- غلتک زدن با بخار توأم با فشار
این روش شامل قرار دادن غلات در معرض بخار تحت فشار برای مدت کوتاهی (1 تا 2 دقیقه) می‌شود، پس از آن دانه‌ها سرد و خشک می‌شوند و سپس غلتک‌زده می‌شوند.
- برشته کردن
در این فرایند، غلات خشک در دمای بالا تا 144 درجه سانتیگراد حرارت داده می‌شوند، که این امر باعث پف کردن و کمی امیلوز شدن محصول می‌شود.
- پولکی کردن (Extruding)
غلات خشک در این روش تحت فشار و حرارت عبور داده شده و از یک سوراخ به صورت مارپیچ خارج می‌شوند، که نتیجه آن تولید فراورده‌ای شبیه به نوار و پولکهای نازک است.
منبسط کردن (Popping)
روش منبسط کردن برای تولید محصولاتی مانند پاپ‌کورن شناخته شده است. در این روش، غلات خشک شده در هوا تحت تأثیر حرارت بسیار بالایی قرار می‌گیرند (271 تا 427 درجه سانتیگراد) و این عمل برای مدت کوتاهی (15 تا 30 ثانیه) انجام می‌شود. حرارت به سرعت باعث بخار شدن رطوبت داخلی و انبساط دانه‌ها می‌شود که در نهایت باعث پف کردن آن‌ها می‌گردد. این فرآیند باعث ژلاتینیزه شدن نشاسته‌ها و کاهش رطوبت دانه‌ها به حدود 3% می‌شود.
منفجر کردن (Exploding)
در روش منفجر کردن، غلات در یک ظرف مقاوم در معرض بخار آب و تحت فشار بسیار بالا (250 پوند بر اینچ مربع) قرار می‌گیرند. این فرآیند معمولاً حدود 20 ثانیه طول می‌کشد. تحت تأثیر فشار بالا، دانه‌ها منبسط شده و پوسته آن‌ها جدا می‌شود، که نتیجه آن تولید دانه‌هایی با بافت سبک‌تر و قابل هضم‌تر است.
میکرونیزاسیون (Micronizing)
میکرونیزاسیون روشی است که در آن دانه‌ها تحت تأثیر حرارت حاصل از تابش اشعه پخته می‌شوند. این عملیات با عبور دانه‌ها از میان غلتک‌های دندانه‌دار انجام می‌پذیرد که باعث خرد شدن دانه‌ها می‌شود. در این فرآیند، گرانول‌های نشاسته‌ای متورم شده، پاره شده و به صورت ژلاتینی درمی‌آیند، که این امر به بهبود قابلیت هضم و جذب غذایی کمک می‌کند.
این روش‌های فرآوری حرارتی اهمیت زیادی در صنعت خوراک دام و طیور دارند، چرا که به تولید محصولاتی با خواص تغذیه‌ای بهبود یافته و قابلیت هضم بالاتر برای دام و طیور کمک می‌کنند.